“Grinata”

Pasazhi i pare:

Flutura e nënës sime

Kur motra doli te porta e shtëpisë, në krye të shkallëve u shfaq një flutur krahëshkruar me vija delikate ngjyrëgruri, e ëndërrt si magji. Praruar nga rrezet e diellit në perëndim, endej rrotull, luante me fashën e dritës gurgulluese derdhur nga kuadrati i derës, vërtitej andej - këtej mbi kokat tona sikur donte të shprehte diçka me lëvizjen e krahëve. Motra mbajti frymën e zverdhur dyllë.

- Tataja - psherëtiu ngadalë e mallëngjyer, lot të kristaltë vezulluan faqeve të rreshkura.

U kthye sërish në shtëpi e pataksur, ngashëryer.

-Do të rri edhe pak, - belbëzoi përmes lotëve, - është mërzitur ngaqë jam vonuar shumë, duhet të vij më shpesh në shtëpinë e saj.

U kthyem, derën e lamë hapur.

Flutura hyri pas nesh, përshkoi shpenguar korridorin e gjatë si e shtëpisë.

Çuditërisht njihte çdo qoshe e pengesë. Flatronte e malluar, cekte sende të njohura, tundte krahët nëpër kuzhinë. Qëndroi mbi perden e dritares së lumit. Vështronte ngultas syprinën e ujit matanë ballkonit, pastaj kthente kokën nga ne. Në dhomë sundonte heshtje e thellë misterioze, dëgjoheshin fëshfëritjet e lehta të flatrave si muzikë e ëmbël pikuar prej qiellit. Cak i pabesueshëm, i pezullt mes dukjes dhe ëndrrës. Nemitur, të mallëngjyer, vështronim turbull dhembshurisht. Cipa e hollë e plagës së vjetër u ça, gjaku zuri të rridhte çurg. Ndienim trupat e mjegulluar të rrëshqisnin nëpër kujtime. Përjetime të pafundme, copëza nga jeta e nënës gurgulluan si lumë i rrëmbyer pas shirave litar të pranverës.

Dhjetë vjet!

Zemra m'u mblodh lëmsh. Si ndrydha aq gjatë mallin përvëlues, durova rrjedhën e kohës pambarim? Flutura lëvizte nëpër shtëpi e patrazuar, mpikste ligështinë, derdhte kujtime. Sa shumë përjetime tretur kohës së thinjur! Edhe vetë erdhi kujtesë e viteve të përlargëta, të kallëzonte historitë e fëmijërisë. Nuk mundi as pati kohë t'i përfundonte atëherë. Rrëfimet e ujshme të nënës, zëri i ëmbël, vështrimi magjik i syve kaltëroshë, buruan zhurmshëm të begata, të qashtra. Sa do të doja t'ia puthja tani fluturzës hyjnore syçkat e vockla si atëhere!

Eh! Sa shumë dinte nëna ime e mençur. Mbartte në eshtra, gjak e mish, misteret e kohës, që nuk thuhen me fjalë as shterohen një jetë. Njihte në majë të gishtave historinë e afërt dhe të largët zhytur pa kthim humbellës së moteve. Çdo arë, mal, bërryl, rrugë mbushur dëngëz me ngjarje. Si qenë dikur dhe si davaritën vragëve të spërdredhura të kohës. I kujtohej ku e pati shtëpinë xha Seli, ku e ndërtoi më vonë. Aty mbi përrua mbirë kushedi qëkur dy kullat e Jasharit. U shembën kur erdhi uji i rrëmbyer për qamet, i përlau si të mos qenë kurrë. Mbante mend motin e frëngut, luftën e Tesninëve me të huajt që deshën të çnderonin Nadiren, çupën më të nurshme të fshatit. Ndërmendte çdo varr të vjetër, sheshuar prej kohës. Njerëzia i patën lënë mënjanë, zvargur pas punëve të shumta.

Zonjë e vërtetë, gratë e thërrisnin hanko Selviko, burrat hanëme, fëmijët tata. Pushteti i saj shtrihej natyrshëm në shtëpitë e fshatit, përshkonte njerëzit, muret, sendet me forcë të habitshme. Rrëfimet e nënës mbanin aromën e barit të kositur në livadhe, brigjeve, ku pluskonte era e luleshtrydheve, dherit kthyer nga parmenda. Zëri melodioz sillte këngën e përrenjve malorë pranverës, gufuar nga bora e shkrirë, oshtimën e erës së marrosur në zemër të dimrit, fërfërimën e pikave të shiut fashitur në të thyer të ditës. Atëhere shijoja nurin e rrëfimeve, habitesha nga rridhte magjia e tyre.

Tani e di.

V eshi i virgjër, pa vrarë nga muzika e stisur, dëgjonte pipëtimën fluide të vesës, flatrimin nazik të zogjve, syri shquante elementet fillestarë të natyrës, pashprishur nga dora e njeriut. Shpirti delikat nuk njihte dhunën, lakminë, pikaste meditimin e pyllit në ag, gjuhën e zogjve, dëshirat e njerëzve të thjeshtë. Bijë e dheut, ajrit dhe ujit, e ndiente ku strukej e vërteta e kuptimit të dëlirë të botës.

Krijesa bojëgruri lëvizi me përtesë nga dritarja. Kaloi butë përmbi oxhak, qëndroi sikur deshi të çmallej me vitet e shkuara pranë tij. Pruri në shtëpi jehonën e një kohe të artë, kur nëna i jepte jetë shtëpisë, zbuste shpirtrat e uritur.

Thellësisht e dashuruar me njerëzit, natyrën, jetën, të panjohurat e saj, ndizte fantazinë. Vëzhgonte pamje të pakapshme për të tjerët, i flakërinin sytë, harkoheshin vetullat në një pritje fsheharake. Mbaj mend një për një përrallat e çuditshme me xhinde, sprija, botën e poshtme të vdekatarëve, histori trimash me kapedanë dhe komitë. Krijesat imagjinare lëvrinin nga Valamara e Guri i Kamjes në guvat e Malit të Thatë, nga brigjet e rrëpirëta të Shkumbinit në Liqenin e Ohrit, shoqëruar me zërin ngashënjyes të Tatasë. Kur nxitonte, zënë me punë pafund, stiste shpejt e shpejt rrëfenja të reja ose fillonte nga e para të vjetrat. Thartohesha, i prisja fjalën, lënduar vazhdoja vetë. I thyhej zemra, ndihej fajtore. Tinës dëgjova të shprehej njëherë.

-Më nxori nga mendtë. Bëra si bëra çalltisa një përrallë. Humba fillin, më merrej goja, kur ai e çoi gjer në fund. E mbante mend pikë për pikë, moj e zezë, ke parë kështu malukati?

Qeshi hareshëm, çehrehapur me gurgullima të zërit plot vesk. I rrodhën lot nga sytë e hirtë, dridhej pushi i lehtë mbi buzë. Sa dua ta dëgjoj sërish atë zë, kukurisjen e shpirtit llagar, të shijoj pamjen e ëmbël prej nuseje të hijshme. Vragave të kohës s'e ngjërova kurrë tingëllimën kumbuese, të çiltër. Kushedi sa e kam sëndisur me kureshtjen pafund në vrundullin e punëve për të mbajtur shtëpinë e madhe me njëmbëdhjetë shpirt. Fshehtas vija re se kërshëritë e mia e çlodhnin nga andrallat e përditshme. Merrja kurajë e ngacmoja për gjithçka. Atëhere vetëm e ndieja, tani e di sa e mençur qe nëna. Ku i gjente ato fjalë hirplote, prekëse? Si arrinte të shkërbente zërin, shprehjet e veçanta të dallueshme për sprijën e ligë dhe të dërguarin e Zotit, engjëllin e bardhë që bekonte bukën e njerëzve? Gjuha mbushej me copëza fjalësh tjetërlloj nga të përditshmet, kredhur çlirët në gojën e gjallesave gjithfarësh. Përvijimet e njerëzve, peizazheve i përcillte me ngjyra misterioze prej ftoi të lulëzuar, molle, qershie, lulekaçesh, qilimi të blertë me bojën e fletëve të ahut.

Më mbetën në mendje gjethet e blerta të ahut. Vështroja pyllin e dendur, drurët viganë, përpiqesha të merrja vesh ç'të qe kjo bojë gjelbëroshe e çuditshme? Si ngjyente ahu një më një tërë ato fletë?

Askush s'dinte të prekte aq fisnikërisht sa ajo një dru të çapëlyer kumbulle, këmbën e plagosur të kalit apo zogun e patakequr rrëzuar nga strofulla. Njerëzit, kafshët, bari i kositur, yjet e qiellit e preknin në shpirt. I gëzohej në heshtje harmonisë së botës, mirësisë të cilën e ndjente vetëm ajo.

Ulej përmbi vijën e ujit, duarpërveshur, këmbët tërë baltë me një rrënjë domate dhe prashajkën pranë. Shikonte plot dashuri, niste rrëfimin syperënduar, zërin e ëmbël mjaltë. Shihte ngjarjet në një kënd fsheharak ku syri im nuk arrinte. Në vetmi vështroja me ngulm andej. Hapësirës së gjelbëruar fironin divat, e bukura e dheut, ariu i kaftë.

Kredhur në mbresat e rrëfenjave, imitoja pleqtë e mençur, kapedanët, të folurit, sjelljet. Kështu i mbajta mend tërë jetën pa ditur se do të më duheshin kaq shumë. E shtrenjta nënë më dha leksionin e parë të pazëvendësueshëm të shkrimit. Librat e mi mbajnë hiret e saj, ashtu si i përjetoja dikur. Kur shkruaj ndiej pranë vështrimin e Tatasë, përpiqem të lexoj sytë e qielltë. Hera herës ata shkëlqejnë plot dritë, atëhere ngutem të mbush faqet njëra pas tjetrës, i lumtur.

Vitet e fundit banoi në qytet, po shpirti regëtinte larg përreth fshatit. Nuk e harroi asnjë çast. Tetë vjet s'u mësua me qytetin e zhurmshëm. I dukej se ishte larguar për ca punë dhe do të vinte përsëri atje ku i bënte shpirti rehat. Dilte në ballkon, vështronte me durim përtej maleve, kapërcyer vijës së horizontit, njëlloj si flutura kundronte tani lumin e heshtur, e menduar. Rrallë vinte re të njohurit e vjetër të zbrisnin rrugën, gjarpëruar anës bregut. Gazmohej, mbushej me frymë, mezi priste të vija. Fytyra i shkëlqente.

-Pashë xha Tekiun, plakur i gjori, më dysh ecte! I thirra, nuk më dëgjoi. U çmalla, më solli një copëz dheu poshtë ballkonit.

Atë verë parandjeu fundin e afërt, të pashmangshëm. Kërkoi ta shpinim në fshat, të hallashtisej me njerëzit, dherin, të linte amanetet. Nuk e tha haptas, ndaj s'e kuptova pse deshi të vinte me aq ngulm. Me shkop në dorë, mbështetur krahut të motrës u ra kryq e tërthor udhëve të fshatit. Sytë e trishtë, të ngulët me vezullime kaltëroshe, sodisnin vendlindjen, ku njihte çdo skutë deri aromën e pemëve. Takoi të njohurit. E pritën me dashuri e nderim tata Selvikon. Qau mbi varret e të parëve, u ngjit rrëzë maleve, vështroi me dhembshuri të pamatë majat e dhëmbëzuara tek preknin butësisht qiellin. Përmbi Serenivje patën shtatë dynym, e mbillnin grurë. Kur e korrnin rrinte atje një javë tok me burrin, larguar nga jeta kohë më parë në një ditë tetori të nxirë me shira e bubullima.

Tani nuk ngjitej dot ta shihte për herë të fundit. Lot të nxehtë u varën gjer poshtë faqeve bardhoshe, humbën nëpër cullufet e verdha të pabindura.

Afër muzgut u ndal gjatë nën arrën e madhe përmbi shtëpi. Matanë lumit digjej i zbehtë dielli i mbrëmjes. Fundosej ngadalë majës së Kallmit, ngjyente në purpur bashkat levarashe të reve, hidhte pasqyrime të kërmëzta. Avitej tisi i natës ngjyrë bronzi të ndehej dalëngadalë në brigjet e lumit të Aradovës. Trungu qindravjeçar gërryer nga vitet qëndronte si plak i kërrusur, i mençur që di të kallëzojë vetëm rrëfenja të thjeshta. Nën gjethnajën e pemës së lashtë frynte fllad i ëmbël erëmirë. Kushedi sa herë pati mbledhur kokrrat e plota gjatoshe me bukën e bardhë mbuluar nën guaskën kafe të çelur. Aty kuvendonte mbrëmjeve vonë me gratë. Shumica patën shkuar në pllajën e gjelbëruar, mbushur me tuma dheu, përmatanë Aradovës. Të gjallat nuk vinin tek arra.

Kush t'i mblidhte?

Trishtimi i ndritur hyjnor mbuloi sytë melankolikë. Atij çasti ekzistonte me trup. Tërë qenia e saj pluskonte larg si të kishte nisur vragën e një udhëtimi të largët. I përmendi një më një. Mbi gurin krastok rrinte Tikua hokatare me hundën e madhe, zemërmirë, qejfpaprishur. Ca më tej ulej ngahera në bisht Këzja surratvrarë e vuajtur. Rriti djemtë e saj dhe të kunatit. Vetëm djem, asnjë çupë. Me të lara, të shpëlara, duart në ujë i rrinin së varfrës. Pa shiko! Ishka me tërë ato halle vetëm mendohet, sytë e skuqur i mbetën. Burrë sa për të thënë, s'pati fat. Shikimi mori shprehjen e përvuajtur, ngarkuar me dhimbjen e brengave pafund të mikeshës së vjetër. Një e dy çapin e mbante te tata Selvikua e gjora. Buzëqeshi trishtueshëm. Vinte nganjëherë Pembja, kunata. Ulej ku mundte. E bukur si ajo, nuk ia zbehu hiret pleqëria. Ç'e bënte oshmarën e flamosura, të lëpije gishtërinjtë. Ardhja e saj kthehej në festë.

- Ah moj Sheqere, sa më paska zënë malli! - iu drejtua rrënjës së dalë të arrës, ku rrinte përherë e heshtur, - si nuk fole njëherë, vetëm dëgjo e qesh.

-Tani s'mundem më, - iu bë të përgjigjej Sheqerja.

- Epo s'ke se si, - pëshpëriti zënë në faj.

Vështirë të kuptonte ç'i ndodhi. Ndoshta iu kthjellua shpirti në perëndimin e hatashëm të diellit, i këndonte zemra mes siluetave, gazmuar nga vizita e vonët. Fliste me hijet. Mos nuk qe mirë nga mendja! Pre e vegimit, u çlirua me zor, lëvizi nga vendi te korita e përmbysur, rregulloi flokët rënë mbi sy. Preku gurët dhe trungun e arrës, përkëdheli të dashurat, mbledhur për hatrin e saj.

-Ndjesë paçin, - foli me zë të lartë, - sa të mira ishin!

Motra e nemitur dëgjonte pa lëvizur kuvendin e çuditshëm. Ndiente shpirtrat e përvëluar të endeshin përqark nënës ta ledhatonin me duar prej ajri. I pati lënë të prisnin kaq gjatë, i këputi malli!

U mbush java, nuk më nxinte shtëpia. Përse po rrinte aq gjatë? Ç'kuptim patën fjalët “ më çoni edhe njëherë në fshat”? E pamundur të duroja, mora me nxit rrugën përpjetë. Kapërceva bregun në hyrje të fshatit, hodha sytë përreth. Një lëmsh, mbledhur në bark, nuk më linte të merrja frymë. Mos vajti në varrezat pranë babait dhe nuk më thoshin? Përse kërkonte të ikte? Ngashërimat turbullonin gjykimin, vegime lemerisëse faniteshin nga të gjitha anët.

Kur pashë siluetën e njohur përfund arës së lumit, zemra më vajti në vend. Me trup të drejtë fidan shkonte nëpër arë. Çuditërisht nuk u kërrus kurrë. Floknajën e verdhë si grurë i pjekur dendurak s'e zaptonte shamia e hollë më xhixha. Ndalonte, mbushej me frymë, shikonte endthin e dashur cep më cep. Motra me zor e arrinte. Një boshllëk në gjoks m'i mjegulloi sytë. Për herë të parë nuhata të vërtetën e hidhur. Parandjenja nuk më paskësh gënjyer.

Tataja linte amanetet.

Vështronte brigjet, çukat, dystet, mërmëriste ngadalë. Edhe e kisha edhe s'e kisha nënën, sikur kërkonte të largohej vetë pa e thirrur askush. Nuk durova, u lëshova me vrap, e pushtova, futa kokën në gjoks, mora erën e saj. Ç'bënte kështu, përse donte të ikte me aq ngulm?

Pikasi ngërçin, tendosjen drithëruese.

-Po ti mos u mërzit, ja ku e ke nënën tënde. Jo, nuk shkoj asgjëkund. Sa të çmallem pakëz. Këtu kam kaluar tërë vitet e mia. Njeriu jeton për sa kohë ka diçka për të bërë mbi tokë. S' i kam mbaruar të gjitha. Ehu, sa nipa e mbesa pa martuar! Po, u plaka, ku dihet si e ka shkruar Zoti!

Përtej mundësive të mia ja plasa të qarit me dënesë unë, burrë i martuar me tre fëmijë. Si tani përballë fluturës së nënës nuk ndaja ëndrrën nga zhgjëndrra. Mbushur me brengë u luta, u përgjërova:

-Ikim, mjaft sivjet, mot të sjell prapë. Nuk rri dot, s'më hyn në sy asgjë, ke shëmtuar shtëpinë.

Nuk i thashë se po të ikte andej nga e thërriste s'di se kush, do të marrosesha, se largimin e saj nuk e përballoja. Mezi durova një javë! S'kishte pse linte amanetet, doja të rronte shumë vite të tjera. Përse të shkonte? Mos vallë qyteti e vriste dalëngadalë të ëmblën time leshflori?

E dinte ç'ishte për mua dashuria. Ende kërthi, u qasa dikur buzë varrit. Kartë cigareje, me damarët mavi kërcyer mbi lëkurë. Të gjithë ma hoqën fillin, vetëm ajo e qetë. Nuk do të vdesë, u tha motrave të zymtuara. Dukja e saj u dha force. E dinin, do të bëhej si thoshte Tataja. Pse aq e sigurt? E pashë në sytë e tu, tha më vonë, nuk vuaje nga ndonjë sëmundje. U zemërove se të lashë vetëm atë ditë që mbillnim thekër në Kozic.

Njëlloj si atëhere më dhembte trupi, zjarrmia ndizte imazhe të trishta, tymnajë të mistershme, as në qiell, as në tokë. Nuk ma prishi, i erdhi keq tek më shihte të mjerë, zverdhur meit. E ndjeva si u thye.

-Eh, o bir, njeriu nuk ngopet kurrë me vendthin e tij, sado të përpiqet e mundohet, - psherëtiu e menduar.

Në zërin e mekur pikasa dëshirën e ndrydhur siç dallohet në sfondin rozë ngjyra gri e sedeftë. Sytë rrezatonin pikëllim të pazakontë. Donte të rrinte edhe cazë, të çmallej me dherin, kujtimet e të parëve. Gjyhnaqar i veselitur e desha të tërën për vete. Në peshoren e arsyes rëndova më shumë se kujtimet e shtrenjta.

Flutura nuk afrohej, shihte shtrembër nga mua, mbante mëri. Mos iu kujtua ajo ditë? Pengun e rëndë s'e kapërdin dot as tani pas kaq vitesh?

Mjerë kush trishton sytë e nënës!

Tataja u shua kur mbushi 77 vjeç. Dy javë më parë u sëmur. Unë dhe im vëlla bënim tregtinë e vezëve. Nganjëherë vonoheshim deri në mëngjes. Nuk mbyllte sy tërë natën, pothuaj e gdhinte në ballkon, me shikim tretur rrugës së Tiranës.

-Mjaft u sfilite do të vinë, - i fliste gruaja.

E shikonte symekur. Lutej t'i thoshte të vërtetën. Dinte gjë apo ashtu kot për t'i dhënë kurajë? Si priste ca ia kthente:

-Ah moj bijë, nëna mos qoftë! Ku më ze gjumi, kur nuk e di si janë djemtë? Nënës për keq i vete mendja, pret me zemër të ngrirë. Tjetër gruaja, ajo thotë do të vijë burri të sjellë këtë e atë. Si nuk morën në telefon? - rënkonte e përngritur.

Kur vinim shikonte me mall të parrëfyer, prekte lehtë sytë, flokët, ballin, fuste kokën në gji, merrte erën tonë.

-Bini erë evlat, - përgjërohej, - s'ka si fëmija, ta dini mirë nuk çmohet kurrë sa i dhembshur është.

Pasi u end njëfarë kohe në hapësirën e shtëpisë, flutura më preku kalimthi në ballë dhe qëndroi mbi flokët e shkartisur të motrës. Përpëliste krahët, diç desh të thoshte me atë gjuhë memece prej lëvizje flatrash. Motra nuk lëvizte. Lotët i mbulonin fytyrën, mjegullonin shikimin. Përmes lëbyrjes së çastit të paharuar, as në ëndërr as zgjuar, shikoja fluturën mbi leshrat e ngatërruar, nuk ngopesha dot. Përse qëndroi gjatë atje? Përse s'afrohej, nuk më donte? Ç'merak i mbeti?

Atë ditë erdhëm afër mëngjesit. Tataja na përkëdheli pa thënë asnjë fjalë, mori erën tonë pastaj zuri shtratin. Qe shumë e hidhëruar. Fillova të shqetësohem, po mendoja seriozisht jetën e saj. Lashë punën, e çuam në spital. Mezi lëvizte po unë, i marri, nuk duroja.
-Shpejt Tata, pret makina.

Më shikoi me sy të perënduar, sikur donte të thoshte:

-Nuk mundem o bir, s'e shikon si jam katandisur?

A thua dhjetë vjet nuk mjaftuan të qetësohej? Me siguri po. U zemërua me mua sidoqë nuk ma shprehu kurrë. Zemra e nënës nuk ankohej për të birin, s'mundej. Pse largohej edhe tani pas kaq vitesh? Mbante mëri?

Brengë e madhe më rëndonte shpirtin. Të mos ishim vonuar atë ditë do të jetonte ende. Si nuk m'u dha të merrja në telefon, ta qetësoja, të mos e gdhinte natën në ballkonin e acartë të atij janari të zi?!

Përngritur, rrija pa lëvizur mos trembja fluturën e bekuar. Pa fjalë i lutesha të vinte drejt meje. Malli po më gërryente. S'qenë pak dhjetë vjet pafundësisht të gjatë. Nuk e ktheu kokën. Puhiza e lehtë e krahëve lëkundte një fije floku të motrës, zhytur në pikëllim tronditës. Ndonëse mundohej ta mbante veten, ngashërehej fort, lëvizte kokën. Flutura nuk largohej. E përkëdhelte butësisht me flatrat e pikëzuara të kafta, donte ta qetësonte, t'i shterte lotët.

Zot o Zot, mund të durohej gjer më kaq?!

Si nuk më shkoi mendja ta shpija më parë te mjeku? Punët e përditshme më shtynë ta vonoja me sot me nesër. Nuk tha kurrë sa e sëmurë ishte, vetëm shikonte me sy të perënduar. Nuk e kuptova? Mjeran i pandjeshëm ndaj dhimbjeve të saj. Si nuk e mendova Tatanë plakë, të pafuqishme, si nuk iu gjenda pranë në vragën e plumbtë të sëmundjes së mallkuar? Vonë, tepër vonë e çova për vizitë. Shoku im Kimi më tha atëhere:

-E le pas dore Tatanë, që e doje aq shumë.

E shikova me ngulm. Sytë e çiltër thoshin të vërtetën. Dhjetë vjet mbajta mbi shpinë barrën e rëndë të fajit. Qava, thirra si i marrë, përplasa kokën pas oxhakut ku mbështetej Tataja. Të gjitha pa dobi. Guri i fajit fundosi brenda meje, plaga zuri kore dhe unë u qetësova disi. Flutura e nënës riktheu, si atë ditë të plumbtë janari, peshën e fajit të pariparueshëm.

E nxorëm nga spitali. Nuk e mori veten, çdo ditë ligej e tretej, vetëm tretej e tretej. Rrija pranë me orë të tëra, i flisja. Nuk përgjigjej, vetëm shikonte me sy të perënduar. Ah, Zot! Si nuk i kërkova falje për atë vonesë të mallkuar?

Dy ditë para fundit u bë keq. Lajmërova motrën e madhe në Tiranë. Tataja më shikonte kur i thosha po vinte. Lëvizte sytë me zor, frymëmarrja iu vështirësua. Ndoshta do të fironte atë ditë sikur t'i kishte ardhur çupa e Tiranës. Nuk mund të ikte pa shikuar edhe njëherë të gjithë, sidomos atë që e kishte larg.

Rrotull shtratit mbledhur shtatë fëmijët e saj. Pikëlluar, vrerosur, prisnim me tmerr fundin e nënës. Motrat qanin në heshtje fshehtas, i druheshin syve të kaltër, aq shumë të dashur, të shtrenjtë përtej çdo kufiri.

-Dhimbja e Tatasë është e madhe, - tha motra e dytë, - po ndahet nga të gjithë, s'do të na shohë kurrë. Ktheu kokën mënjanë, e tronditur u largua me nxit nga dhoma.

E mendonim të gjithë po asnjë nuk guxonte ta thoshte. Pas atyre fjalëve humbi çdo shpresë. Motrat e përlotura largoheshin një nga një, qanin me zë diku tjetër. Tataja i shikonte, kuptonte gjithçka. U ngrit përmbi dhimbjen e trupit me stërmundim.

-Mos ikni, - tha ngadalë me ndërprerje të frikshme të zërit,- dua t'u shikoj, s'kam kohë. - Një ditë do të shkoja edhe unë, si të gjithë. Tani është çasti im.

Kaloi shikimin e dhembshur të syve gushëpëllumbi me radhë nga motra e madhe te vëllai, fëmija i fundit.

-I vogli i nënës, - regëtiu të mbramen herë dhe mbylli sytë.

Ata sy që i njihnim aq mirë, vështrimin e dhembshur jetëdhënës të nënës nuk do ta ndjenim kurrë. Të qarat mbuluan shtëpinë si kumt i llahtarshëm.

Flutura u ngrit erdhi rrotull nëpër shtëpi, më preku lehtësisht faqeve, u largua pa kthyer kokën. M'u bë se iku për herë të dytë Tataja nga ajo derë logorisur me lotët e fëmijëve të saj. Malli dhe ligështia patën marrë fytyrën e pritjes. Vitet nuk zhdukën asgjë, thjesht zbërdhulën kujtimet si fotografitë e vjetra, të çmuara.

Plaga e dhimbjes dhe fajit të gurtë u hap më e thellë.

Motra m'u hodh në qafë, më shtrëngoi fort. Pushoi dënesat, fshinte duardridhur

faqet e lagura. Sytë i mbante nga dera e hapur, ku fëshfëriti krahët për të fundi herë flutura bojëgruri e nënës.

-Tatanë e zuri malli për ty, shtëpinë ku pleqëroi, kujtimet e jetës mes nesh. Po të qe zemëruar nuk do të vinte .

Kujtoi së më fashiti plagën, por u trazova tejet shumë, u plasa në dyshemenë e kuzhinës dhe qava gjatë. Trupi më dridhej. Nuk e di a më zhbrengosi Tataja në këtë ardhje të beftë në shtëpi? Më fali vallë?

Motra më përkëdhelte me dashurinë e vet dhe nënës përzier së toku.

Pasazhi i dyte:

Kuajt e natës

Thoshin se ishte kurvë, po ai e donte. Ja që edhe një femër e tillë mund të duhet, madje marrëzisht. Fjalët e turpshme, zvarritur ngadalë nën zë, nuk e bindnin.

“Njerëzit i zmadhojnë gjërat”, - prirej të mos u zinte besë.

Në qytetin e tyre, e shkuara dhe e tashmja përplaseshin në ndeshje të vazhduar, secila me mjetet e veta paqësore. Koha e re luftonte hapur me autostrada, makina luksi, internet, hotele moderne. Tinëzarja kohë e vjetër fshihej prapa qosheve, rrugicave të vogla me kalldrëm ngrënë nga vitet, bahçeve të qëmotshme, sidomos prapa syve mosbesues të njerëzve.

Neni jetonte në cep të lagjes së vjetër nga perëndimi, afër burimeve të famshme, Fillareta pranë rrugës kryesore në hyrje të qytetit. Apartamenti i saj ndodhej në katin e dytë mbi minimarketin e Kristinës.

Dilte te stacioni i autobusit në orën shtatë e gjysmë, bashkohej me mësuesit e tjerë, udhëtonte jashtë qytetit. Jepte anglisht në një shkollë rrëzës së Malit të Thatë. Zakonisht kthehej rreth orës katër pasdite. I përshëndeste me dashamirësi të gjithë. Buzëqeshja e përhershme, tualet natyror i platintë, ndehej buzëve të brydhëta si qershi. Kur kalonte rrugës, dhjetëra sy binin mbi të.

Forca e magjepsjes që rrezatonte, duke robëruar gjithsecilin, mbetej mister.

Kishte vithe të bukura, trup të drejtë dhe këmbë të përsosura. Në fytyrë nuk qe gjë: sytë e bardhë larg njëri-tjetrit, hunda e vogël dhe flokët e shkurtër bojëgruri e tregonin femër mesatare. Po kurmi i derdhur tërë forma e relieve, lëvizjet e hijshme, sjellja e shpenguar i godisnin meshkujt.

Të krijonte përshtypjen se bukuria femërore është më shumë se një trill në skemën e përgjithshme të natyrës.

Djemtë turbulloheshin, u mbahej goja, nuk dinin të thoshin një fjalë për të qenë, burrave të martuar u mbeteshin sytë, sikur kërkonin të mbushnin një boshllëk të kahershëm.

Verës vishte bluza të hapura me ngjyra të vrara dhe funde të shkurtra, zbulonte gjer lart këmbët elegante. Grave u dukej shumë e dhënë pas modës.

E përgojonin.

Vajzat e sodisnin me kureshtje dhe një lloj frike, siç shihen të sëmurët e pashërueshëm. Kaq e mirë, lavire? Argaliseshin nga fjalët e turpshme, po më tepër u vinte keq për Retën me trup aq të bukur, për t'u patur zili.

“A nuk kishte mundësi ta hiqte atë njollë?”

Reta sillej ngrohtësisht me të gjithë, sfiduese si përherë. Kur e shikonin, gratë përjetonin gëzim të egër prej fëmijësh nopranë; mund të thoshin ç'të donin, ajo nuk bënte kurrgjë, nuk i ankohej askujt.

“Forca e zakonit, - mendonte me njëlloj mëshire kristiane. - Sa pak dashuri kanë njerëzit!”

Ja kështu qe Reta, me shpirt të lirë, shikonte punën, as bëhej merak ç'thoshin. I pëlqente qyteti, liqeni, njerëzit pa përjashtim. Nuk dinte të urrente. Askush nuk e dëgjoi të këmbente fjalë të ashpra.

Kur djem të guximshëm e ngacmonin me fjalë të turpshme, buzëqeshte, i vështronte me nuanca qortimi të lehtë në sytë e kulluar, lule kumbulle.

Trimoshët shpartalloheshin.

-Arrat i gjuajnë me gurë, jo shelgjet - bënte shaka Tom Belegu.

-Ke të drejtë xha Tomi, - miklohej plot hare.

Belegu e ndiqte me sy, psherëtinte i ngashënjyer. Reta i largonte lodhjen dhe brengat e moshës, ashtu si flladi i vjeshtës davarit retë e fillimdimrit.

Ngaqë sillej çlirët, pa komplekse, mësuesja e anglishtes shihej me dyshim. Ndoshta prandaj e quanin të shthurur. Shumë syresh qenë të bindur se diçka nuk shkonte në qëndrimin dhe sjelljen e saj.

Reta e donte natyrën, aty ndihej e plotë. Hapësirat e mbushnin me frymë, e gazmonin. Rritur mes ajrit të kristaltë dhe fushës së gjerë pa kufij, nuk i donte ngushticat, dhomat e mbyllura, motelet.

I zihej fryma.

Neni e takonte çdo mbrëmje në rrethinat pranë Qytezës, ku preheshin gjurmët e vendbanimit të lashtë. Drurët e dendur gjithfarëlloj dhe shkurret krijonin intimitetin e dhomës së gjumit.

Mbrëmjes së prillit me shi të imët dhe erë, ai e priste plot ankth. Përthithte polenin e luleve të sapoçelura, aromën e athët të rrugës së lagur, dëgjonte fëshfërimën dembele të ujit. Qielli i ngarkuar, varur teposhtë, lëmonte butësisht lëkurën e tokës. Një zog i murrmë, çukiste mbi drurin e mollës përkarshi. Në ajrin e mjegulluar tarracat e pallateve vezullonin, ndërsa përmes pemëve të zinte syri një copë liqen gri me ca rrudha të argjendta.

Ajo erdhi me çap të shpejtë si era. Drita e zbehtë kafshonte lakimet e këmbëve, format e gjinjve, ndriçonte flokët në ngjyrën e mollëve të pjekura. Pa thënë asnjë fjalë, Neni e puthi gjatë. Ngjitur pas saj i përcillte papushuar mesazhe dashurie. U rrokullisën mbi bar, depërtuan thellë nëpër sytë e njëri-tjetrit.

Eksploronin zona të panjohura.

Dhe zgjasnin çastin para se të jepeshin.

-Je kali im i natës, - rënkoi Neni i dalldisur dhe i ra lehtë vitheve. Në heshtjen e virgjër të mugëtirës zëri kumboi si jehonë.

Me sy gjysmë të mbyllur nga kënaqësia, ajo vështronte nga poshtë fytyrën e prushitur të Nenit. Kaloi mjaft kohë, kaq ëmbël, kaq thellë, ngarkuar me emocion, derisa u dhanë të rraskapitur.

Ai mbeti shtrirë mbi të, dremiti.

Reta u drodh nga kënaqësia. Ledhatimet e zjarrta, rënkimet dehëse, vesku i natës dhe muzgu i florinjtë shkrirë në një, kjo ishte lumturia. Ditën, kur e kujtonte, eksitohej, orët i dukeshin të gjata.

Pothuaj çdo mbrëmje, trupat e tyre kapërtheheshin të ngazëllyer. Loja e kuajve të natës nuk shterte. Ajo e priste gjithnjë e qeshur, e malluar.

Neni besonte se Fillareta rrezatonte çiltërsi…

Nga dritarja e raftit kozmetik në minimarketin e Kristinës, ku blinte çdo muaj pastën e dhëmbëve “Cherer”, Neni pa Retën të ecte trotuarit përballë. Pothuaj në të njëjtën kohë dëgjoi zërin e ngjirur si prej burri të Xexes.

-Ta pish në kupë, po ç'e do, e lëvizur.

-Eh, ajo nuk jeton në këtë botë, - psherëtiu Kristina e gjallëruar përnjëherë.

Pas banakut nga mëngjesi në darkë, Kristina e gjatë dhe simpatike nuk e mbante veten. Flokët e thinjur, rrobat dosido e tregonin të moshuar. Sytë e vegjël të vëmendshëm regjistronin gjithçka si aparat dixhital. Në dyqanin e saj gjeje përherë një duzinë grash, që shtynin kohën. Bisedat nuk qenë thjesht kureshtje e pafajshme. Ato argëtoheshin. Rrallë i shpëtonin kalimtarët kërshërisë së tyre.

Në këtë lloj auditori virtual secila shpaloste aftësitë e veta. Reta ishte pre i lehtë, binte kollaj në lak, nuk dinte të mbrohej.

-Shkon me Tom Belegun, - foli Xexja mbytur, sikur rrotullonte mastik nëpër dhëmbët e rrallë e të ngrënë.

I vetëm në qoshen e minimarketit, Neni u zmbraps a thua e goditën me pëllëmbë.

“Deri këtu?”

Edhe Kristinës iu duk e tepruar. Xexja fliste marrëzira.

-Na bëre për të qeshur, - i tha.

-E pashë me këta sy, - u përgjigj Xexja me gjysmë zëri. Përreth endeshin të ngeshëm blerësit e rrallë.

-Ku?

-Rrugës së Qytezës. Dëgjova rënkime femre nga ato, e di ti, pastaj zërin e Tomit: “kali im i natës”.

-Je në vete moj! - u habit Kristina.

-Kështu i thonë tani, - qeshi me zë të lartë trashaluqja, - edhe unë me zor e besova.

Neni pagoi, iku i tronditur.

“Nuk janë kot, - arsyetoi i turbulluar. - Nga e dinë batutën?”

Në mbrëmje e priti ftohtë. Bëhej gati të zbrazej, kur Reta foli natyrshëm, madje buzëgaz.

-Tom Belegu më tha sot, “ku je kali i natës”, - qeshi me zë të lartë.

Neni u shastis.

-Jo, të ka thënë ndryshe, - ironizoi. I rëndë, cinik.

Ajo e shikoi me habi.

-Kali im i natës, - plotësoi Neni në mënyrë provokuese.

Reta u ligështua. Fjalët e lodhnin më shumë se sa e trishtonin. Ajo kishte filozofinë e vet: gjithkush le të sillej si i pëlqente, asaj aq i bënte. Në donin të merreshin me fjalë, punë e tyre. Ai e dinte.

Priti me vështrim mbi qytetin memec, përgjumur në këmbët e tyre.

Neni dashuronte për herë të parë, nuk i njihte femrat. Mënyra si reagoi iu duk e dyshimtë, jo e zakonshme.

“Nuk kundërshtoi, as iku”. - Mendimet e hallakatura ndalën të ngurtësuara, po sakaq morën sërish gjallëri, rendën pas vajzës.

Nuk rezistoi gjatë. I hodhi duart në bel dhe u rrëqeth: Reta qe bërë pjesë e tij. Atë mbrëmje loja qe mbresëlënëse si rrallë herë. Ndërsa e mbante në krahë, përkëdhelte kofshët e ngjeshura të rrëshqitshme, harroi gjithçka.

Harroi edhe se ishte i vdekshëm.

Pa menduar gjatë, si një shtysë e brendshme shumë e fortë, i kërkoi të martoheshin. Reta ngurroi, u përgjigj në mënyrë të papërcaktuar.

-Herët, - i tha.

E shikoi gjatë me dashuri, e sikletosur.

-E lëmë për më vonë?

Më në fund heshti.

Ajo sikur tallej. Përse e shmangte? Mos kishte të tjerë në mes?

Nenit iu duk vetja i përfshirë në një lojë djallëzore, të dhunshme, nga e cila zor se do të dilte. E pamundur ta kuptonte atë vajzë, njëlloj siç nuk mund të përndjesh flladin që përtërin një krah të plagosur fluture…

Pasditeve Neni pinte kafe te bar “Topleci”. Kur ra ora katër, nga tavolina e cepit ku qe ulur, pa Retën të afrohej rrugës kryesore. Si të kishte shkrepur një rreze dielli, shpirti iu ngroh, u ndje i plotë.

Klientët kthyen kokën njëherësh, e ndoqën me sy derisa silueta e saj u fsheh pas farmacisë. Në sytë prej të dehurish spikasnin hapur dëshirat. Një femër e pashme si Fillareta qe balsam plagësh të harruara.

-Pelë hergjele, - tha Viktori.

-Ah, edhe ti xha Tori! - e ngacmoi kamerieri.

-Kalë, nuk i shkon, - Viktori rënkoi mbytur, - pelë po.

-I fortë Belegu, - zëri hundor erdhi nga fundi i kafenesë.

-Eh, këto laviret, dreqi vetë janë, nuk të kthejnë, - tha një i dehur me tonin e atyre që i dinë mirë këto punë.

Nenit i hipi gjaku në tru. Doli nga bar “Topleci” i zverdhur dyllë, i dërrmuar si një fatkeq. Shpirti iu trazua, siç pështjellohet pellgu me ujë të ndenjur. Një ndjenjë e hidhur xhelozie e përcëlloi.

“Bushtër” - mërmëriti i handakosur.

Mezi e priti takimin dhe, kur erdhi Reta, nuk e mbajti veten, iu duk se po e shtypte qielli mbi kokë.

-Nga e dinë? - pyeti vrazhdë.

Një pikëpyetje habie u ndeh në sytë e qelibartë të vajzës.

-Mendoj se e kupton, - vazhdoi ai.

Reta u mblodh e indinjuar.

-Kujtova se do të ma thoshe ti, - foli e mbushur me bezdi.

-I jep dot shpjegim kësaj pune? - u vrenjt Neni.

-Jo, nuk mund t'i jap. - Reta e soditi gjatë me sytë e tejdukshëm, të kristaltë. Zuri të qajë heshturazi. E zhgënjyer.

Ai s'e kishte parë asnjëherë të lotuar.

“Kërkon të shfajësohet”, - mendoi dhe i ktheu shpinën.

Reta as mori mundimin të vazhdonte një bisedë të kotë pa pikë kuptimi. Nuk ishte e aftë të hynte në të tilla hulli, skenat e neveritnin.

Ç'të vërtetë kërkonte prej saj?

U largua qetësisht, e heshtur.

Ai mendoi se do të kthehej. E kërkoi të nesërmen, të pasnesërmen. Nuk e gjeti as atë ditë, as më vonë, derisa e pa veten siç qe në të vërtetë, pa dashuri, të mjerë e të braktisur. Ëndrra, thurur me aq përkushtim, u zhbë në një çast të vetëm barbar dhe absurd. Tre vjet të hatashëm u vendosën në horizontin e turbullt, ngarkuar me copëza të zbehta takimesh.

Reta u zhduk si një psherëtimë.

Për një farë kohe njerëzve nuk u ra në sy, pastaj zunë të shqetësohen.

Burrat e kërkonin nëpër vendet ku e shihnin më parë, nuk e gjenin dhe largoheshin të mërzitur, pa kuptuar tamam përse. Gratë e ndjenë më shumë. Si të mbushnin kohën? Zgjasnin kokën prapa perdeve, vështronin rrugën mëngjeseve, pasditeve, nuk e shihnin dhe ndiheshin bosh.

Lagja e vjetër vazhdonte luftën e pashpallur, po tani jeta pati bërë kapërcime të mëdha. Kishte më shumë vajza të hijshme me funde të shkurtra, se gra të ligështuara nëpër minimarkete.

Pasazhi i trete:

  “…liqeni si një pasqyrë e thyer, harruar nga nxitimi!...”

Nuk është e lehtë të përcaktosh parametrat jetësorë të ngjizjes së një vepre letrare. Por në asnjë rast nuk mund të anashkalojmë rrethanat që herë bëhen tejet përcaktuese, herë qëndrojnë në sfondin e veprës “pa u ngatërruar” me autorin.

Zhvillimi i letërsisë shqipe vitet e fundit, më shumë se çdo herë tjetër, e ka një vel vetjak. Madje në shumë raste ai është aq i dukshëm sa mund të përcaktojmë lirisht përkatësinë e autorit pa rrezikuar se gabojmë. Prirje mëse e kuptueshme logjike që ndodh në shndërrimet e mëdha politike ekonomike, e patjetër edhe kulturore; mënyra si artistët reagojnë ndaj këtyre shndërrimeve. “Strukja” në vendlindje është rikthim në shtëpi, aty ku gjendesh i sigurt, aty ku përjetimet bëhen reale dhe emocionet gjallojnë të ripërmasuara. Në këtë strehë çdo njeri është i sinqertë me veten dhe kujtimet e tij. Aty gjakimi drejt së panjohurës bëhet gati-gati makth, po gjithsesi një makth i bukur.

Kështu duket se vepron Istref Haxhillari tek na çon në vendlindjen e tij, Pogradec, ku Liqeni i Ohrit dhe Mali i Thatë nuk ka si të mos jenë personazhet e parapëlqyera!

“…liqeni si një pasqyrë e thyer, harruar nga nxitimi…he!...”

Kjo risi themelore e zhvillimit të letërsisë së pas 2000-it vlerën e vërtetë e ka në pasurimin me refleksione të asaj pjese të materies së kulturës, sikurse është proza. Një shumësi manierash procedesh artistike, karakteristikë e brezit të sotëm të prozatorëve, ku evidentohen lehtësisht dy linja: klasikja dhe modernia. Nëse do të bënim një përmbledhje fare përciptas të shkrimësisë viteve të fundit, vëmë re se përvijohet proza lirike më tepër se ajo epike. Uni artistik shumë më i pranishëm, përsiatjet, dëshirat e fshehura, fabulat nga jeta e përditshme me problematikën e mprehtë sociale, interpretohen sipas qëndrimit lirik të autorëve.

Tashmë pothuaj nuk ka vepër të mirëfilltë epike. Kjo duket më së miri në vëllimin e ri të Istref Haxhillarit, “ Grinata ”. Krijime elegante të shkruar me stil të përmbajtur, konçiz, të përpiktë dhe të ekuilibruar. Ndoshta edhe për shkak të profesionit (ai është fizikan).

Autori vjen pas disa eksperiencash në fushën e prozës së shkurtër dhe të gjatë. Por në dallim prej tyre, Haxhillari mbërrin tani me një vizion të filtruar e konçiz. Tregimi i tij bëhet i zhdërvjelltë, me ndërthurje të dinamizmit të jashtëm dhe të brendshëm, madje ky i fundit herë - herë të krijon idenë se je mbi dallgë që shkojnë, shkojnë, vijnë…

Leximi bën të “shpërthesh emocionalisht”, edhe pse ndjesitë janë të fshehura. Në prozat e librit “Grinata” koha dhe vendi na çojnë drejt eksplorimit të vetvetes duke përsiatur rreth natyrës, historisë, krijimit të universit, ndikimit të botës tek ne, përditshmërisë sonë të cunguar, të plotë, reale, imagjinare, të kapshme, fluide - gjithçka përbën të tërën, përcjellë përmes një optike rrëfimore.

Të organizuara nga qëndrime të thjeshta, Haxhillari na fton të ngrihemi kundër vlerave të kota dhe meskinitetit, prej kohësh dominuese në shoqërinë tone, na le të lirë të meditojmë rreth ngjarjeve të pasqyruara saktë me mjete të kursyera, të cilat e përforcojnë statusin e tyre duke u bërë thellësisht metaforike. Nganjëherë përmes rreshtave lexojmë gati-gati një poezi të mirëfilltë lirike. Ky “shpërthim i fshehtë ndjenjash” e bën prozën e Haxhillarit krejtësisht intime, na çon butësisht tek thelbi, që nuk gjendet në temën e tregimit, por në subjektin e shprehjes duke shkuar natyrshëm përtej kufijve personalë.  

“Flutura e nënës sime” është shembulli më tronditës i këtij qëndrimi artistik. Ndërthuren mjaft bukur personalja me jopersonalen dhe në fund ne jemi të bindur se personazhi madhështor i Tatasë, nuk është tjetër, veçse nëna e dashur e gjithsecilit prej nesh.

Përjetimet janë aq të ndjera!

Dhe dashuria e humanizmi na mbulojnë tërësisht, na bëjnë të jemi më të përgjegjshëm e të kujdesshëm ndaj njerëzve  në përgjithësi.

“…guri i fajit fundosej brenda meje…” - shkruan me dorë të dridhur Haxhillari.

Është faji Universal që na mbulon të gjithëve kur fillojmë të bëjmë llogaritë me veten, pendimi i pakthimtë, dëshira për të mos gabuar, ëndrra dhe realiteti, është Njeriu. Nënteksti flet qartë. Metafora e ndan botën në krahasuese dhe të krahasuar, në realitet të përfytyruar dhe në mundësinë e këtij përfytyrimi.

Tek “Një grua në shi” spikasin nota trishtimi të thellë e të paskaj. Pikëllimi endet edhe në rreshtat e prozave “Hija e një gruaje”, “Iluzione të këputura”, “Sombrero”, “Kuajt e natës”, “Noprania”, “ E ndaluara” . Dhimbja herë direkt, herë indirekt gëlon pothuaj tek të gjithë tregimet. Dhe ne jemi të gatshëm të jetojmë çudinë metaforike - “Gjethet bien në pranverë”, sikurse jemi njësoj të gatshëm ta prekim këtë çudi - “Lëkura e zemërimit”, “Zhgënjimi” . Nga një tregim tek tjetri zgjerohet sfera e kuptimeve të drejtpërdrejta, funksioni figurativ bëhet i kapshëm në disa rrafshe semantike njëherësh.

Të krijohet përshtypja se në fakt nuk ke disa proza të shkëputur nga njëra-tjetra, por një rrëfim të plotë, ku tregimet në vetvete janë copëzat që plotësojnë të tërën.

Nëse do të bëjmë përpjekje të përcaktojmë prozën e Haxhillarit brenda drejtimeve të reja stilistike, atëherë lirisht mund të pohojmë se bie në sy prirja për të shpërfaqur thellësinë e tij metafizike. Kjo e kuptuar si ambivalencë mes nivelit filozofik, marrëdhënie mbifizike e fenomeneve sociale dhe historisë. Në nivelin stilistik kemi realizim metaforik, si marrëdhënie e ndërsjellë mes reales, figurës dhe  depërtueshmërisë origjinale.

E pikërisht kur tregimi i tij trajton temat e përditshmërisë, ndihet gjuha që mprihet e mprihet dhe në mënyrë të pavetëdijshme merr ahje dramatike, me fjali të shkurtra, me pak lëvizje dhe një ritëm të brendshëm gurgullues i cili bëhet promotori i tregimit, shtylla e sigurt e rrëfimit. Është kjo linja e preferuar konceptuale e Haxhillarit që në këtë libër bëhet më e dukshme, më e prekshme.

Loja me mjetet e kursyera leksikore, njëherazi origjinale, si vetë titulli i vëllimit “ Grinata ”- gri/nata/- e jo muzg sikurse e njohim, të çon menjëherë në regjistrin lirik të të konceptuarit dhe të shprehurit. Përveç kuptimit semantik kjo kompozitë ka përmbajtje të fortë simbolike si lajtmotivi i gjithë vëllimit: jeta njerëzore gjallon mes grisë (të bardhës e të zezës!) dhe natës. Lojën me simbolikën e ngjyrave që i përshtatet aq shumë këtij realiteti, ia ofron vetë jeta.

Në përfundim të leximit ndjen se e ke shtuar numrin e miqve të tu, qofshin këta edhe personazhe…!

                                                                                       Mimoza Erebara

Pasazhi i katert:

Pak gri, pak natë

Rrëketë e ngjyrave lëvizin nëpër imazhe të virgjëra, krifës së ajrit dallgëzohet grija: haset në arat e pafund të rreshtave, aty ku mëngjesi të shkel syrin si vajzë çapkëne, aty ku pasditja kridhet lëmit të fletës së bardhë çastit të krijimit, aty ku dallga e pasionit shuhet bregut plot zjarre të fjalës.

Telajos së horizontit vizaton grinë aq të etur dhe fushës së natës pikon qielli i mbështjellë me fjolla metafore…

Ç'harbim, ç'kredhje!

Mbi përgjumjet e vjetra ulen ndodhitë befasuese, drurëve të librit si dëborë e vonuar bie Grinata. Nata lëviz në grinë që ulërin dhe autori shuan klithmat e orëve të vdekura. Pyllit të mendimit ndritin si fare amforat e lashta të fantazisë.

Imazhi është traktat poezie.

Në të shumtat tregime perdet hapin kanatet ku ndihet aroma e dehjes që rreket të depërtojë në tufat e mbrëmjeve të hutuara. Gishtat e lagura të mjegullës rendin gjetheve të frymëzimit, fshihen në lëkurën e muzgut ngjyer në grinë kryeneçe.

Frazat pa muzikë, qëmoti janë zhdukur nga sinorët e autorit.

Dhimbja të shikon në bebe të syrit, çlirohet prej maktheve, s'ka trëndafilë të lakuriqtë parvazit nën perëndimin e dërrmuar.

Në pellgjet ku era ngre çarqet, çel grija. Lumenjtë e vegjël të dyshimeve harrohen frymëve të humbura që rrjedhin mjegullave. Yjet meitë kalamenden orëve bardhoshe që i përpin grinata.

… aty autori si shi shkund të qeshurën.

Eduart Sulollari

Poet

__________________________________________________

www.pogradec.info - Guida e Pogradecit ne Internet. Informacion i plote mbi Pogradecin, Hotelet ne Pogradec, Akomodimi ne Pogradec, transporti ne pogradec, arti dhe kultura e Pogradecit. Shkrimtaret e pogradecit, proza, poezia. Istref Haxhillari, shkrimtar.